80 jaar Bevrijding Harderwijk
Oorlogsherinneringen
Harderwijk tijdens de Tweede Wereldoorlog - De belangrijkste gebeurtenissen
-
Klokken Stadhuis op de Markt
De Duitsers haalden op 12 en 13 februari 1943 de grote slagklok (960 kilogram) en de luidklok (160 kilogram) uit de stadhuistoren. Harderwijk had in dit geval geluk. Na de oorlog kwamen deze klokken terug. De grootste wordt door middel van een hamer nog steeds als slagklok gebruikt. De luidklok is buiten gebruik omdat de ophangconstructie niet in orde is. De klok uit de Catharinakerk, de tegenwoordige Catharinakapel, kwam niet terug. Deze en klokken uit andere steden werden omgesmolten om in de oorlogsindustrie te worden gebruikt om er wapens van te maken. Ook auto's, vrachtwagens, fietsen en radio's werden gevorderd.
-
Stellung Hase
In de stadsweiden bouwde de Duitse bezetter Stellung Hase, een radarstation dat dienst deed als luisterpost van de Luftwaffe. Geallieerde vliegtuigen die bombardementen in Duitsland uitvoerden of van een missie terugkwamen, werden hier gesignaleerd. De post bestond uit diverse gebouwen en werd bemand door mannelijk en vrouwelijk personeel. In 1943 werden Russische krijgsgevangenen ingezet bij het aanleggen van een telefoonverbinding van Stellung Hase met het postkantoor in de stad, om meldingen van geallieerde vliegtuigen door te kunnen geven. De Russen droegen donkergroene uniformen en werden ondergebracht in het leegstaande militaire hospitaal aan de Kaatsbaan. De Harderwijker jeugd voorzag ze van sigaretten en brood, wat de Duitsers niet erg op prijs stelden. Achterin de wijk Stadsweiden zijn nu nog enkele betonnen overblijfselen van Stellung Hase te zien.
-
De Joodse gemeenschap van Harderwijk
21 van de 39 Joden uit Harderwijk zijn in de oorlog omgekomen in de kampen Auschwitz, Sobibor en Breslau.
Twee gezinnen overleefden de oorlog door onder te duiken. Benjamin en Roosje Härtz en Abraham en Jeanette Härtz, elk met drie kinderen. Een vierde kind van Abraham en Jeanette, de 19-jarige Aäron, stierf in 1943 in een Pools werkkamp.
De synagoge is aan de buitenkant onbeschadigd gebleven maar in de oorlog is het interieur eruit geplunderd.
In 1947 is de Joodse gemeente van Harderwijk ontbonden en bij die van Apeldoorn gevoegd. De Thorarollen zijn na de oorlog aan de gemeente Winterswijk geschonken.De synagoge werd verkocht en heeft na de oorlog onder andere dienst gedaan als buurthuis en milieucentrum. In 1995 werd aan het gebouw een plaquette aangebracht ter nagedachtenis aan de vermoorde joodse medeburgers.
-
Soepuitdeling tijdens Hongertochten
In Harderwijk stond de Fino (later California) soepfabriek . Tijdens de ‘hongertochten’, in de Hongerwinter van ‘44/’45 was hier de soepuitdeling.
In het bezette westen van Nederland was onvoldoende voedsel, waardoor vele hongerige naar het oosten en noorden van het land gingen op zoek naar voedsel. Directeur Egbert Holtrust van de Fino soepfabriek verstrekte de duizenden hongerige voorbijgangers die lopend, fietsend of met karren naar het oosten en noorden van het land gingen op zoek naar eten een warm onthaal en een bord soep. Het Rode Kruis verstrekte soms wel duizend mensen op een dag een bord soep.
Wouter van Dam is één van de belangrijkste verzetsmensen in Harderwijk - Hij heeft van heel veel mensen het leven gered!
Op 30 september 1905 wordt Wouter van Dam geboren in Putten. In 1932 trouwt hij met Grietje Gerards en het echtpaar krijgt een zoon. Het gezin woont aan de Smeepoortenbrink 9. Van Dam is – stil en bescheiden – gemeentesecretaris (adjunct-commies). Van Dam, een van de belangrijkste verzetsmensen van Harderwijk, is samen met scheikundeleraar Dirk Kuijper en Henk Scheer de grondlegger van de LO (Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers) en plaatselijk commandant van de Raad van Verzet. Hij heeft toegang tot het bevolkingsregister en al bij ontvangst van de eerste stapel persoonsbewijzen drukt hij er een bundeltje achterover voor onderduikers. Hij vervalst circa 1200 persoonsbewijzen, waarmee hij zeer veel mensen het leven redt. Ook geeft hij een seintje bij op handen zijnde razzia’s. En in samenwerking met het stadhuis en verzet verstrekt het arbeidsbureau Ausweizen, bijvoorbeeld vrijstelling van de Arbeitseinsatz. Ook is hij contactpersoon en medewerker van het in 1943 opgerichte Nationaal Steun Fonds voor het verzet. Hij helpt iedereen, bijvoorbeeld het vissersgezin Kok. De drie zoons moeten onderduiken voor de Arbeitseinsatz. Van Dam zorgt dat het verzet voedselbonnen voor de jongens bezorgt en laat weten als er een razzia dreigt. Als het thuis te gevaarlijk wordt verhuizen de broers naar een eendenboerderij buiten Harderwijk. Als dank laten de ouders hun jongste dochter Jetske (1932) af en toe met haar tasje een maaltje vis bij mevrouw Van Dam in het huis op de brink bezorgen. Op vrijdag 26 januari 1945 zal Van Dam ‘s ochtends om half 8 thuis worden gearresteerd. Er is eerder huiszoeking geweest, maar hij wil niet onderduiken: zijn werk is te belangrijk en hij is bang voor de gevolgen voor zijn gezin. Ook directeur van het arbeidsbureau Jaap Migchelsen wordt die ochtend bij binnenkomst op zijn werk gearresteerd. De mannen worden een week zwaar verhoord. Migchelsen gaat op transport naar Neuengamme en overleeft ternauwernood de oorlog. Van Dams weg eindigt in De Kruisberg.
De bevrijding van Nederland - op 18 april 1945 werd Harderwijk bevrijd!
De bevrijding van Nederland begon in september 1944 en duurde tot mei 1945. Het startsein werd gegeven op die noodlottige dag op de stranden van Normandië, 6 juni 1944, toen duizenden soldaten hun leven gaven zodat de geallieerden in Frankrijk aan land konden gaan in Frankrijk en Europa. Daarna leverden geallieerde troepen gevechten om het Duitse leger grotendeels uit Frankrijk en België te verdrijven. De geallieerden staken vervolgens over naar Nederland en bevrijdden grote delen van het land. Daarbij werd het Nederlandse volk bevrijd van een bezettingsmacht die de bevolking alle zeggenschap had ontnomen en die meer dan twee derde van de Joodse inwoners naar de concentratiekampen had gestuurd.
Op woensdag 18 april 1945 bevrijdden Canadese troepen Harderwijk. Overal in de stad werd uitbundig feestgevierd. De oorlog was eindelijk afgelopen.De Tweede Wereldoorlog en met name de gebeurtenissen uit de laatste oorlogsmaanden en de bevrijding van Harderwijk, maakten een diepe indruk op de samenleving. Daarom mogen we deze periode uit onze geschiedenis en de herinneringen hieraan nooit vergeten.
